Niemiecko-polski słownik pojęć cz.1 - Heer i Waffen-SS

W dzisiejszym artykule chciałbym przedstawić pierwszą część słownika niemiecko-polskiego najczęściej występujących pojęć obejmujących jednostki taktyczne oraz operacyjne Wehrmachtu i Waffen-SS, które być może ułatwią "poruszanie się" po opracowaniach dotyczących II wojny światowej. 

Od razu zaznaczam, że nie ma tu wszystkich jednostek, bo było ich naprawdę dużo. Starałem się wybrać te najczęściej występujące i jeśli jakieś tłumaczenie jest niepoprawne - proszę o korektę.

Na początku podstawa, ale chyba najczęściej mylone pojęcie, czyli Wehrmacht. Są to Siły Zbrojne III Rzeszy i zadziwia mnie fakt, jak często ta nazwa jest wykorzystywana jedynie do Heer, czyli Wojsk Lądowych, które wraz z Luftwaffe - Siły Powietrzne i Kriegsmarine - Marynarka Wojenna - wchodzą w skład Wehrmachtu właśnie. 

Jeśli chodzi o Heer, za które odpowiadało Oberkommando des Heeres (Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych) bezpośrednio podlegające pod Oberkommando der Wehrmacht (Naczelne Dowództwo Wehrmachtu), to ich struktura organizacyjna wyglądała następująco, choć trzeba zaznaczyć, iż w czasie wojny przechodziła różne zmiany: 

• Gruppe - drużyna, którą dowodził dowodził Gruppenführer, czyli dowódca drużyny, który miał swojego Stellvertreter - zastępcę dowódcy
• Zug - pluton i podobnie jak w przypadku Gruppe - dowódca plutonu to Zugführer
  
• Kompanie - kompania, Batterie (bateria) w przypadku wojsk artyleryjskich i Schwadron (szwadron) w przypadku kawalerii dowodzone przez Kompaniechef, Batteriechef lub Schwadronchef
• Bataillon - batalion z Bataillonskommandeur na czele
• Abteilung - batalion w wojskach pancernych oraz dywizjon w wojskach artyleryjskich i kawaleryjskich dowodzone przez Abteilungschef
• Regiment - pułk na czele którego stał Regimentskommandeur
• Brigade - brygada dowodzona przez Brigadeskommandeur
• Division - dywizja, którą dowodził Divisionskommandeur

Dodatkowo można było wyznaczyć Trupp (lub Truppe), czyli sekcję wyznaczoną do zadań specjalnych, jak np. MG-Trupp - Sekcja MG. Trupp oznaczał także działon w wojskach artyleryjskich.

Kilka poprzednich związków pododdziałów, w zależności od potrzeb i dostępności tworzyło: 

• Armee-Korps - korpus armijny lub Armee-Korps (mot.) - korpus armijny zmotoryzowany 
• Gebirgs-Korps - korpus górski
• Kavallerie-Korps - korpus kawalerii  
• Panzer-Korps - korpus pancerny
• Reserve-Korps - korpus rezerwowy
• Reserve-Panzerkorps - rezerwowy korpus pancerny 
• Volks-Artillerie-Korps - korpus artylerii ludowej

Każdy z korpusów miał swoje Generalkommando - generalne dowództwo. Kilka korpusów tworzyło Armee, czyli armię zwykłą bądź Panzer-Armee (armię pancerną), Gebirgs-Armee (armię górską) i Fallschirm-Armee (armię spadochronową). Z Armee można było stworzyć także Armeegruppe - improwizowaną jednostkę taktyczną przeznaczoną do realizacji określonych zadań, którą można przetłumaczyć jako grupa armijna. Połączone armie wchodziły w skład Heeresgruppe, dosłownie tłumacząc jako grupę wojsk lądowych, choć powszechnie znana jest jako grupa armii. Oprócz tych jednostek wyznaczano także, m.in. Kampfgruppe - grupę bojową, Heerestruppe, którą można nazwać sekcją specjalnego wsparcia, Panzergruppe - grupę pancerną czy Kolonnenraum, znaną jako samodzielna jednostka zaopatrzeniowa na szczeblu armii. 

Z tych największych związków taktycznych wracamy do poziomu Division. Tych było już znacznie więcej:

• Artillerie-Division - dywizja artylerii 
• Division z.b.V.  - dywizja do zadań specjalnych lub dywizja specjalnego przeznaczenia
  
• Feld-Division - dywizja polowa
• Feldausbildungs-Division - polowa dywizja szkolna
• Feldersatz-Division - polowa dywizja zapasowa
• Festungs-Division - dywizja forteczna 
• Freiwilligen-Stamm-Division - ochotnicza dywizja kadrowa
• Gebirgsjäger-Division - dosłownie "dywizja łowców górskich", ale w języku polskim powszechnie przyjęło się tłumaczyć ją (nie do końca poprawnie) jako "dywizja strzelców górskich"
• Gebirgs-Division - dywizja górska
• Infanterie-Division - dywizja piechoty
• Infanterie-Division (mot.) - zmotoryzowana dywizja piechoty 
• Landesschützen-Division - dywizja strzelców krajowych
• Landwehr-Division - dywizja Landwehr (obrona krajowa)
• Luftwaffen-Sturm-Division - dywizja szturmowa Luftwaffe
• lechte-Division - dywizja lekka 
• leichte Infanterie-Division - lekka dywizja piechoty
• Jäger-Division - podobnie jak w przypadku Gebirgsjäger-Division, prawidłowe i dosłowne tłumaczenie brzmi "dywizja łowców"
  
• Kavallerie-Division - dywizja kawalerii
• Kosaken-Division - dywizja kozacka
• Luftlande-Infanterie-Division - dosłownie "dywizja piechoty powietrzno-desantowej"
• Panzer-Division - dywizja pancerna 
• Panzer-Lehr-Division - dosłownie "pancerna dywizja instruktorska" 
• Panzergrenadier-Division - dywizja grenadierów pancernych
• Reserve-Division - dywizja rezerwowa 
• Reserve-Panzer-Division - rezerwowa dywizja pancerna 
• Sicherungs-Division - dywizja zabezpieczająca 
• Skijäger-Division - dywizja narciarska
  
• Sturm-Division - dywizja szturmowa 
• Volks-Grenadier-Division - dywizja grenadierów ludowych 
• Volks-Sturm-Division - dywizja Volksturm (szturm ludowy) 

Schodząc jeszcze niżej znajdziemy się na poziomie Brigade w której - podobnie jak w przypadku Regiment - wystarczy nimi zastąpić człon "Division" i już mamy związek taktyczny niższy niż dywizja. Oczywiście były Brigaden i Regimenter niemające swojego odpowiednika w Division. Można przytoczyć te najczęściej występujące: 

• Ersatz-Brigade - brygada uzupełnieniowa
• Heeres-Bau-Pionier-Brigade - brygada pionierów  inżynieryjnych Heer (jako że Niemcy używali słowa "pionier" zamiast "saper", tak też będzie ono tłumaczone)
• Heeres-Flakartillerie-Brigade - brygada artylerii przeciwlotniczej Heer
• Pionier-Brigade - brygada pionierów
• Radfahr-Aufklärungs-Brigade - rowerowa brygada rozpoznawcza
• Reiter-Brigade - brygada jeźdźców 
• Schnelle-Brigade - brygada szybka
• Schützen-Brigade - brygada strzelców
• Sturmgeschütz-Brigade - brygada dział szturmowych
• Sturm-Pionier-Brigade- brygada pionierów szturmowych
• Wirtschafts-Straßen-Transport-Brigade - brygada transportu drogowego 

• Armee-Nachrichten-Regiment - armijny pułk łączności
• Artillerie-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk artylerii 
  
• Artillerie-Lehr-Regiment - szkolny pułk artyleryjski
• Eisenbahn-Panzerzug-Regiment - pułk pionierów pociągów pancernych
• Eisenbahn-Pionier-Regiment - pułk pionierów kolejowych
• Festungs-Artillerie-Regiment - pułk artylerii fortecznej
• Festungs-Grenadier-Regiment - forteczny pułk grenadierów
• Füsilier-Regiment - pułk fizylierów  
• Gebirgs-Artillerie-Regiment - pułk artylerii górskiej 
• Gebirgs-Pionier-Regiment - pułk pionierów górskich
• Gebirgsjäger-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk łowców górskich lub - bardziej powszechnie - zapasowy pułk strzelców górskich
• Grenadier-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk grenadierów
• Grenzwacht-Regiment - pułk straży granicznej
• Heeres-Flakartillerie-Regiment - pułk artylerii przeciwlotniczej Heer
• Infanterie-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk piechoty
• Jäger-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk łowców lub - bardziej powszechnie - zapasowy pułk strzelców
  
• Kavallerie-Schützen-Regiment - pułk strzelców kawaleryjskich
• Kraftfahr-Regiment - pułk motoryzacyjny lub pułk motorowy
• Kraftfahrzeug-Instandsetzungs-Regiment - zmotoryzowany pułk naprawczy pojazdów silnikowych
• Kraftwagen-Transport-Regiment - pułk transportowy
• MG-Regiment - pułk karabinów maszynowych
• Nebel-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk miotaczy dymu  
• Nebel-Werfer-Regiment - pułk miotaczy dymu
• Ost-Grenadier-Regiment - pułk grenadierów wschodnich
• Panzerarmee-Nachrichten-Regiment - pułk łączności armii pancernej
• Panzergrenadier-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk grenadierów pancernych 
• Panzer-Artillerie-Regiment - pułk artylerii przeciwpancernej 
• Panzer-Aufklärungs-Regiment - pancerny pułk rozpoznawczy
• Panzer-Pionier-Regiment- pułk pionierów pancernych
• Pionier-Lehr-Regiment - szkolny pułk pionierów 
• Pionier-Regiment - pułk pionierów
• Pionier-Sturm-Regiment - pułk pionierów szturmowych 
• Radfahr-Aufklärungs-Regiment - rowerowy pułk rozpoznawczy
• Reitende-Artillerie-Regiment - konny pułk artyleryjski
• Reiter-Regiment - pułk jeźdźców konnych
• Reserve-Artillerie-Regiment - rezerwowy pułk artylerii
• Reserve-Gebirgsjäger-Regiment - rezerwowy pułk łowców górskich lub - bardziej powszechnie - rezerwowy pułk strzelców górskich
• Reserve-Grenadier-Regiment - rezerwowy pułk grenadierów 
• Reserve-Infanterie-Regiment - rezerwowy pułk piechoty
• Reserve-Jäger-Regiment - rezerwowy pułk strzelców
• Reserve-Panzergrenadier-Regiment - rezerwowy pułk grenadierów pancernych
• Schützen-Regiment - pułk strzelców 
• schwere Werfer-Regiment - ciężki pułk moździerzy
• Wach-Regiment - pułk wartowniczy
• Werfer-Regiment - pułk moździerzy
• Wirtschafts-Straßen-Transport-Regiment - pułk transportu drogowego 
  

Zarówno Brigade, jak i Regiment miały swoje odpowiedniki na szczeblu Bataillon lub Abteilung, Jednak i w tym wypadku bywały jednostki, których najwyższą strukturą był batalion. Jako że takowych jest naprawdę dużo, to przytoczę tylko te, najczęściej występujące:

• Aufklärungs-Abteilung - batalion rozpoznawczy
• Beobachtungs-Abteilung - batalion obserwacyjny
• Bau-Bataillon - batalion inżynieryjny
• Bau-Pionier-Bataillon - batalion inżynieryjno-pionierski  
• Feldgendarmerie-Abteilung - batalion żandarmerii polowej
• Festungs-Bau-Bataillon - batalion budowy fortec
• Festungs-Pionier-Bataillon - batalion forteczno-pionierski   
• Gebirgskorps-Nachrichten-Abteilung - batalion łączności korpusu górskiego 
• Granatwerfer-Bataillon - batalion wyrzutni granatów
• Heeres-Artillerie-Abteilung - dywizjon artylerii Heer
• Heeres-Flak-Artillerie-Abteilung - dywizjon artylerii przeciwlotniczej Heer
• Hochgebirgs-Jäger-Bataillon - batalion łowców wysokogórskich lub - bardziej powszechnie - batalion strzelców wysokogórskich
  
• Infanterie-Divisions-Nachrichten-Abteilung - batalion łączności dywizji piechoty
  
• Instandsetzungs-Abteilung - batalion naprawczy
• Korps-Nachrichten-Abteilung - batalion łączności korpusu 
• Kradschützen-Bataillon - batalion motocyklowy 
• leichte Artillerie-Abteilung - lekki dywizjon artylerii
• Nachrichten-Abteilung - batalion łączności  
• Nachschub-Abteilung - batalion zaopatrzenia
• Panzerabwehr-Abteilung - dywizjon przeciwpancerny
• Panzer-Aufklärungs-Abteilung - pancerny batalion rozpoznawczy 
• Panzerjäger-Abteilung - batalion łowców czołgów 

Dlaczego używam terminu "łowca czołgów", a nie "niszczyciel czołgów", jak przyjęło się powszechnie w języku polskim? Jest to spowodowane tym, że jest to w pełni zgodne z niemiecką terminologią, gdzie "niszczyciele czołgów" - czyli Panzer-Zerstörer - były pieszymi pododdziałami w sile kompanii lub batalionu (Panzer-Zerstörer-Kompanie, Panzer-Zerstörer-Bataillon), wyposażonymi w ręczną broń przeciwpancerną. Wszystkie Panzerjäger i Jagdpanzer, to 'łowcy czołgów', a Panzerjäger-Abteilungen czy schwere Panzerjäger-Abteilungen, to 'bataliony łowców czołgów' oraz 'ciężkie bataliony łowców czołgów'. Jeżeli chcemy zachować zgodność z niemiecką nomenklaturą, to tak powinno się je nazywać. Ktoś powie - A po co wprowadzać takie zamieszanie, skoro można ujednolicić nazwy, bo przecież chociażby Alianci mieli swoje "tank destroyers" i były to pojazdy, a poza tym nie ma sensu wszystkiego tłumaczyć dosłownie? Już wyjaśniam - przede wszystkim, gdyby to było takie nieważne, to Niemcy nie nadawali by dwóch nazw dla tych pododdziałów. Polskie słownictwo wojskowe jest znacznie uboższe niż niemieckie z czasów II wojny światowej, więc trudno czasami oddać tłumaczeniem, jak daną jednostkę rozumowali Niemcy, ale ujednolicając nazewnictwo wprowadza się niepotrzebny chaos terminologiczny. Bo skoro Panzerjäger nazwiemy 'niszczyciel czołgów', to jak w takim będzie brzmiało tłumaczenie słowa Panzerzerstörer (już o pododdziałach nie wspominając)? Skoro Panzer-Zerstörer-Bataillon różnił się diametralnie od Panzerjäger-Abteilung, zarówno wyposażeniem, jak i wykorzystaniem taktycznym - to także ich różnorodność w nazwie jest wskazana. Według mnie powinno się stosować nazewnictwo kraju, który użytkował dany pojazd (lub pod którym służyła dana jednostka), a najlepiej zostawać przy oryginalnych nazwach, bo wtedy w ogóle nie ma powyższego problemu. Oczywiście jak ktoś chce używać nadal nazwy 'niszczyciel czołgów', to nic się nie stanie, a nawet będzie w większości, ale jeżeli przejdzie na poprawną terminologię, to będzie świadczyło o dużej świadomości historycznej, nawet jeżeli mówimy o słownictwie niemieckim.

• Panzerkorps-Nachrichten-Abteilung - batalion łączności korpusu pancernego
• Panzer-Zerstörer-Bataillon - batalion niszczycieli czołgów 
• Pionier-Bataillon (mot.) - zmotoryzowany batalion pionierów
• Sanitäts-Abteilung - batalion sanitarny
• Sturmgeschütz-Abteilung - dywizjon dział szturmowych
• Sturm-Panzer-Abteilung - dywizjon dział Sturm-Panzer
• schwere Artillerie-Abteilung - ciężki dywizjon artylerii
• schwere Kavallerie-Abteilung - ciężki dywizjon kawalerii
• schwere Panzer-Abteilung - ciężki batalion pancerny
  

Tłumaczenie to także wymaga pewnego wyjaśnienia, gdyż w języku polskim przyjęło się tłumaczyć ten pododdział jako 'batalion czołgów ciężkich', nie zachowując przy tym dyscypliny językowej dla innych jednostek z przedrostkiem 'schwere' i 'leichte' w nazwie oraz tych, mających w nazwie tylko słowo 'Panzer'. Skoro Panzer-Division tłumaczymy jako 'dywizja pancerna', a np. Panzer-Abteilung jako 'batalion pancerny', to dlaczego przy pojawieniu się przedrostka 'schwere' nagle słowo "pancerny" ustępuje słowu "czołg"? Jest to bezsensowne i niekonsekwentne. W przedrostkach tych nie chodzi o to, że to czołgi są "ciężkie", tylko że ten batalion jest "ciężki", a skoro w każdym innym przypadku tłumaczy się słowo 'Panzer' jako "pancerny", to i w tym trzeba zachować tę ciągłość. Tak więc schwere Panzer-Abteilung, to 'ciężki batalion pancerny', tak samo jak schwere Panzerjäger-Abteilung, to 'ciężki batalion łowców czołgów', a leichte Infanterie-Division, to 'lekka dywizja piechoty', a nie 'dywizja piechoty lekkiej'

• schwere Panzerjäger-Abteilung - ciężki batalion łowców czołgów 
• Wirtschafts-Bataillon - batalion gospodarczy 

Heer posiadał także mnóstwo zapasowych jednostek różnych typów, których nie będę wypisywał, bo dotyczą one większości powyższych batalionów.

Jednostki obsługiwała Feldpost - poczta polowa, a bataliony posiadały w swoim składzie różne Kompanien lub Batterien, jak np.: 

• Beute-Panzer-Kompanie - kompania czołgów zdobycznych
• Eisenbahn-Pionier-Kompanien - kompania pionierów kolejowych
• Funker-Kompanie - kompania radiotelegrafistów
• Flak-Kompanie - kompania przeciwlotnicza 
• Infanteriegeschütz-Kompanie - kompania dział piechoty
• MG-Kompanie - kompania karabinów maszynowych
• Panzer-Pionier-Kompanie (G) - kompania pionierów pancernych z lekkim nosicielem ładunków wybuchowych Goliath 
• Panzer-Werkstatt-Kompanie - kompania warsztatowa pojazdów pancernych
• Sanitätskompanie - kompania sanitarna 
• schwere Infanteriegeschütz-Kompanie - ciężka kompania dział piechoty
• Sturmgeschütz-Batterie - bateria dział szturmowych
• Technische-Kompanie - kompania techniczna  
• Werkstatt-Kompanie - kompania warsztatowa 

oraz oczywiście Feldkochherd - kuchnię polową, a także kolumny mostowe - Brückenkolonnen. Żołnierzom przygrywały Musik-Korps lub Musik-Zugen. W całkiem pokaźnej liczbie działały Feldeisenbahnbetriebsamt - polowe kolejowe zakłady wykonawcze mające swoje Abteilungen i Kompanien.

Nad chorymi i rannymi żołnierzami Heer czuwał Heeres-Sanitätsinspekteur - Inspektorat Sanitarny Wojsk Lądowych, któremu podlegały Armee-Feldlazarette, czyli armijne szpitale polowe, Feldlazarette - szpitale polowe oraz Krankenkraftwagenzüge - pociągi sanitarne.

Jeśli chodzi o Waffen-SS (Waffen-Schutzstaffeln), które można przetłumaczyć jako Zbrojne Eskadry Ochronne, to tutaj nie ma większych problemów, bo do wybranych powyżej jednostek operacyjnych wystarczy dodać z przodu "SS-" i już mamy gotowca, np. SS-Panzer-Division - dywizja pancerna SS. Oczywiście i tutaj są wyjątki, bo Waffen-SS posiadała dywizje ochotnicze, na które składały się:

• SS-Freiwilligen-Gebirgs-Division - ochotnicza dywizja górska SS
• SS-Freiwilligen-Grenadier-Division - ochotnicza dywizja grenadierów SS
• SS-Freiwilligen-Kavallerie-Division - ochotnicza dywizja kawalerii SS 
• SS-Freiwilligen-Panzergrenadier-Division - ochotnicza dywizja grenadierów pancernych SS

oraz takie twory jak: 

• Ungarische SS-Sturmjäger Regiment 1 - 1. Węgierski Pułk Strzelców Szturmowych SS
• 33. SS-Grenadier-Ausbildungs und Ersatz-Bataillon - 33. Szkolno-Zapasowy Batalion Grenadierów SS
• SS-Totenkopfverbände - Oddziały "Trupiej Czaszki" zajmujące się służbą wartowniczą w obozach koncentracyjnych 
• SS-Kosaken-Kavallerie-Division - dywizja kawalerii kozackiej SS

Zapraszam na inne części:

• cz. 2 - https://www.dookolarzeszy.pl/2019/11/niemiecko-polski-sownik-pojec-cz-2.html
• cz. 3 - https://www.dookolarzeszy.pl/2019/12/niemiecko-polski-sownik-pojec-cz-3.html
• cz. 4 - https://www.dookolarzeszy.pl/2020/06/niemiecko-polski-sownik-pojec-cz-4.html