Niemiecko-polski słownik pojęć cz.1 - Heer i Waffen-SS

W dzisiejszym artykule chciałbym przedstawić pierwszą część słownika niemiecko-polskiego najczęściej występujących pojęć obejmujących jednostki taktyczne oraz operacyjne Wehrmachtu i Waffen-SS, które być może ułatwią "poruszanie się" po opracowaniach dotyczących II wojny światowej. 

Zapraszam do zakupu mojej książki pt. Pancerny Kaukaz. Walki Kampfgruppe von Hake na linii Nalczyk-Ordżonikidze jesienią 1942 r. Jest to pierwsze w literaturze opracowanie poświęcone temu tematowi i powstało na bazie oryginalnych niemieckich dokumentów wojennych:
Szczegóły: https://www.dookolarzeszy.pl/2024/07/zapraszam-do-zakupu-mojej-ksiazki-pt.html 

 

Od razu zaznaczam, że nie ma tu wszystkich jednostek, bo było ich naprawdę dużo. Starałem się wybrać te najczęściej występujące i jeśli jakieś tłumaczenie jest niepoprawne - proszę o korektę.

Na początku podstawa, ale chyba najczęściej mylone pojęcie, czyli Wehrmacht. Są to Siły Zbrojne III Rzeszy i zadziwia mnie fakt, jak często ta nazwa jest wykorzystywana jedynie do Heer, czyli Wojsk Lądowych, które wraz z Luftwaffe - Siły Powietrzne i Kriegsmarine - Marynarka Wojenna - wchodzą w skład Wehrmachtu właśnie. 

Jeśli chodzi o Heer, za które odpowiadało Oberkommando des Heeres (Naczelne Dowództwo Wojsk Lądowych) bezpośrednio podlegające pod Oberkommando der Wehrmacht (Naczelne Dowództwo Wehrmachtu), to ich struktura organizacyjna wyglądała następująco, choć trzeba zaznaczyć, iż w czasie wojny przechodziła różne zmiany: 

• Gruppe - drużyna, którą dowodził dowodził Gruppenführer, czyli dowódca drużyny, który miał swojego Stellvertreter - zastępcę dowódcy
• Zug - pluton i podobnie jak w przypadku Gruppe - dowódca plutonu to Zugführer
  
• Kompanie - kompania, Batterie (bateria) w przypadku wojsk artyleryjskich i Schwadron (szwadron) w przypadku kawalerii dowodzone przez Kompaniechef, Batteriechef lub Schwadronchef
• Bataillon - batalion z Bataillonskommandeur na czele
• Abteilung - batalion w wojskach pancernych oraz dywizjon w wojskach artyleryjskich i kawaleryjskich dowodzone przez Abteilungschef
• Regiment - pułk na czele którego stał Regimentskommandeur
• Brigade - brygada dowodzona przez Brigadeskommandeur
• Division - dywizja, którą dowodził Divisionskommandeur

Dodatkowo można było wyznaczyć Trupp (lub Truppe), czyli sekcję wyznaczoną do zadań specjalnych, jak np. MG-Trupp - Sekcja MG. Trupp oznaczał także działon w wojskach artyleryjskich.

Kilka poprzednich związków pododdziałów, w zależności od potrzeb i dostępności tworzyło: 

• Armee-Korps - korpus armijny lub Armee-Korps (mot.) - korpus armijny zmotoryzowany 
• Gebirgs-Korps - korpus górski
• Kavallerie-Korps - korpus kawalerii  
• Panzer-Korps - korpus pancerny
• Reserve-Korps - korpus rezerwowy
• Reserve-Panzerkorps - rezerwowy korpus pancerny 
• Volks-Artillerie-Korps - korpus artylerii ludowej

Każdy z korpusów miał swoje Generalkommando - generalne dowództwo. Kilka korpusów tworzyło Armee, czyli armię zwykłą bądź Panzer-Armee (armię pancerną), Gebirgs-Armee (armię górską) i Fallschirm-Armee (armię spadochronową). Z Armee można było stworzyć także Armeegruppe - improwizowaną jednostkę taktyczną przeznaczoną do realizacji określonych zadań, którą można przetłumaczyć jako grupa armijna. Połączone armie wchodziły w skład Heeresgruppe, dosłownie tłumacząc jako grupę wojsk lądowych, choć powszechnie znana jest jako grupa armii. Oprócz tych jednostek wyznaczano także, m.in. Kampfgruppe - grupę bojową, Heerestruppe, którą można nazwać sekcją specjalnego wsparcia, Panzergruppe - grupę pancerną czy Kolonnenraum, znaną jako samodzielna jednostka zaopatrzeniowa na szczeblu armii. 

Z tych największych związków taktycznych wracamy do poziomu Division. Tych było już znacznie więcej:

• Artillerie-Division - dywizja artylerii 
• Division z.b.V.  - dywizja do zadań specjalnych lub dywizja specjalnego przeznaczenia
  
• Feld-Division - dywizja polowa
• Feldausbildungs-Division - polowa dywizja szkolna
• Feldersatz-Division - polowa dywizja zapasowa
• Festungs-Division - dywizja forteczna 
• Freiwilligen-Stamm-Division - ochotnicza dywizja kadrowa
• Gebirgsjäger-Division - dosłownie "dywizja łowców górskich", ale w języku polskim powszechnie przyjęło się tłumaczyć ją (nie do końca poprawnie) jako "dywizja strzelców górskich"
• Gebirgs-Division - dywizja górska
• Infanterie-Division - dywizja piechoty
• Infanterie-Division (mot.) - zmotoryzowana dywizja piechoty 
• Landesschützen-Division - dywizja strzelców krajowych
• Landwehr-Division - dywizja Landwehr (obrona krajowa)
• Luftwaffen-Sturm-Division - dywizja szturmowa Luftwaffe
• lechte-Division - dywizja lekka 
• leichte Infanterie-Division - lekka dywizja piechoty
• Jäger-Division - podobnie jak w przypadku Gebirgsjäger-Division, prawidłowe i dosłowne tłumaczenie brzmi "dywizja łowców"
  
• Kavallerie-Division - dywizja kawalerii
• Kosaken-Division - dywizja kozacka
• Luftlande-Infanterie-Division - dosłownie "dywizja piechoty powietrzno-desantowej"
• Panzer-Division - dywizja pancerna 
• Panzer-Lehr-Division - dosłownie "pancerna dywizja instruktorska" 
• Panzergrenadier-Division - dywizja grenadierów pancernych
• Reserve-Division - dywizja rezerwowa 
• Reserve-Panzer-Division - rezerwowa dywizja pancerna 
• Sicherungs-Division - dywizja zabezpieczająca 
• Skijäger-Division - dywizja narciarska
  
• Sturm-Division - dywizja szturmowa 
• Volks-Grenadier-Division - dywizja grenadierów ludowych 
• Volks-Sturm-Division - dywizja Volksturm (szturm ludowy) 

Schodząc jeszcze niżej znajdziemy się na poziomie Brigade w której - podobnie jak w przypadku Regiment - wystarczy nimi zastąpić człon "Division" i już mamy związek taktyczny niższy niż dywizja. Oczywiście były Brigaden i Regimenter niemające swojego odpowiednika w Division. Można przytoczyć te najczęściej występujące: 

• Ersatz-Brigade - brygada uzupełnieniowa
• Heeres-Bau-Pionier-Brigade - brygada pionierów  inżynieryjnych Heer (jako że Niemcy używali słowa "pionier" zamiast "saper", tak też będzie ono tłumaczone)
• Heeres-Flakartillerie-Brigade - brygada artylerii przeciwlotniczej Heer
• Pionier-Brigade - brygada pionierów
• Radfahr-Aufklärungs-Brigade - rowerowa brygada rozpoznawcza
• Reiter-Brigade - brygada jeźdźców 
• Schnelle-Brigade - brygada szybka
• Schützen-Brigade - brygada strzelców
• Sturmgeschütz-Brigade - brygada dział szturmowych
• Sturm-Pionier-Brigade- brygada pionierów szturmowych
• Wirtschafts-Straßen-Transport-Brigade - brygada transportu drogowego 

• Armee-Nachrichten-Regiment - armijny pułk łączności
• Artillerie-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk artylerii 
  
• Artillerie-Lehr-Regiment - szkolny pułk artyleryjski
• Eisenbahn-Panzerzug-Regiment - pułk pionierów pociągów pancernych
• Eisenbahn-Pionier-Regiment - pułk pionierów kolejowych
• Festungs-Artillerie-Regiment - pułk artylerii fortecznej
• Festungs-Grenadier-Regiment - forteczny pułk grenadierów
• Füsilier-Regiment - pułk fizylierów  
• Gebirgs-Artillerie-Regiment - pułk artylerii górskiej 
• Gebirgs-Pionier-Regiment - pułk pionierów górskich
• Gebirgsjäger-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk łowców górskich lub - bardziej powszechnie - zapasowy pułk strzelców górskich
• Grenadier-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk grenadierów
• Grenzwacht-Regiment - pułk straży granicznej
• Heeres-Flakartillerie-Regiment - pułk artylerii przeciwlotniczej Heer
• Infanterie-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk piechoty
• Jäger-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk łowców lub - bardziej powszechnie - zapasowy pułk strzelców
  
• Kavallerie-Schützen-Regiment - pułk strzelców kawaleryjskich
• Kraftfahr-Regiment - pułk motoryzacyjny lub pułk motorowy
• Kraftfahrzeug-Instandsetzungs-Regiment - zmotoryzowany pułk naprawczy pojazdów silnikowych
• Kraftwagen-Transport-Regiment - pułk transportowy
• MG-Regiment - pułk karabinów maszynowych
• Nebel-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk miotaczy dymu  
• Nebel-Werfer-Regiment - pułk miotaczy dymu
• Ost-Grenadier-Regiment - pułk grenadierów wschodnich
• Panzerarmee-Nachrichten-Regiment - pułk łączności armii pancernej
• Panzergrenadier-Ersatz-Regiment - zapasowy pułk grenadierów pancernych 
• Panzer-Artillerie-Regiment - pułk artylerii przeciwpancernej 
• Panzer-Aufklärungs-Regiment - pancerny pułk rozpoznawczy
• Panzer-Pionier-Regiment- pułk pionierów pancernych
• Pionier-Lehr-Regiment - szkolny pułk pionierów 
• Pionier-Regiment - pułk pionierów
• Pionier-Sturm-Regiment - pułk pionierów szturmowych 
• Radfahr-Aufklärungs-Regiment - rowerowy pułk rozpoznawczy
• Reitende-Artillerie-Regiment - konny pułk artyleryjski
• Reiter-Regiment - pułk jeźdźców konnych
• Reserve-Artillerie-Regiment - rezerwowy pułk artylerii
• Reserve-Gebirgsjäger-Regiment - rezerwowy pułk łowców górskich lub - bardziej powszechnie - rezerwowy pułk strzelców górskich
• Reserve-Grenadier-Regiment - rezerwowy pułk grenadierów 
• Reserve-Infanterie-Regiment - rezerwowy pułk piechoty
• Reserve-Jäger-Regiment - rezerwowy pułk strzelców
• Reserve-Panzergrenadier-Regiment - rezerwowy pułk grenadierów pancernych
• Schützen-Regiment - pułk strzelców 
• schwere Werfer-Regiment - ciężki pułk moździerzy
• Wach-Regiment - pułk wartowniczy
• Werfer-Regiment - pułk moździerzy
• Wirtschafts-Straßen-Transport-Regiment - pułk transportu drogowego 
  

Zarówno Brigade, jak i Regiment miały swoje odpowiedniki na szczeblu Bataillon lub Abteilung, Jednak i w tym wypadku bywały jednostki, których najwyższą strukturą był batalion. Jako że takowych jest naprawdę dużo, to przytoczę tylko te, najczęściej występujące:

• Aufklärungs-Abteilung - batalion rozpoznawczy
• Beobachtungs-Abteilung - batalion obserwacyjny
• Bau-Bataillon - batalion inżynieryjny
• Bau-Pionier-Bataillon - batalion inżynieryjno-pionierski  
• Feldgendarmerie-Abteilung - batalion żandarmerii polowej
• Festungs-Bau-Bataillon - batalion budowy fortec
• Festungs-Pionier-Bataillon - batalion forteczno-pionierski   
• Gebirgskorps-Nachrichten-Abteilung - batalion łączności korpusu górskiego 
• Granatwerfer-Bataillon - batalion wyrzutni granatów
• Heeres-Artillerie-Abteilung - dywizjon artylerii Heer
• Heeres-Flak-Artillerie-Abteilung - dywizjon artylerii przeciwlotniczej Heer
• Hochgebirgs-Jäger-Bataillon - batalion łowców wysokogórskich lub - bardziej powszechnie - batalion strzelców wysokogórskich
  
• Infanterie-Divisions-Nachrichten-Abteilung - batalion łączności dywizji piechoty
  
• Instandsetzungs-Abteilung - batalion naprawczy
• Korps-Nachrichten-Abteilung - batalion łączności korpusu 
• Kradschützen-Bataillon - batalion motocyklowy 
• leichte Artillerie-Abteilung - lekki dywizjon artylerii
• Nachrichten-Abteilung - batalion łączności  
• Nachschub-Abteilung - batalion zaopatrzenia
• Panzerabwehr-Abteilung - dywizjon przeciwpancerny
• Panzer-Aufklärungs-Abteilung - pancerny batalion rozpoznawczy 
• Panzerjäger-Abteilung - batalion łowców czołgów 

Dlaczego używam terminu "łowca czołgów", a nie "niszczyciel czołgów", jak przyjęło się powszechnie w języku polskim? Jest to spowodowane tym, że jest to w pełni zgodne z niemiecką terminologią, gdzie "niszczyciele czołgów" - czyli Panzer-Zerstörer - były pieszymi pododdziałami w sile kompanii lub batalionu (Panzer-Zerstörer-Kompanie, Panzer-Zerstörer-Bataillon), wyposażonymi w ręczną broń przeciwpancerną. Wszystkie Panzerjäger i Jagdpanzer, to 'łowcy czołgów', a Panzerjäger-Abteilungen czy schwere Panzerjäger-Abteilungen, to 'bataliony łowców czołgów' oraz 'ciężkie bataliony łowców czołgów'. Jeżeli chcemy zachować zgodność z niemiecką nomenklaturą, to tak powinno się je nazywać. Ktoś powie - A po co wprowadzać takie zamieszanie, skoro można ujednolicić nazwy, bo przecież chociażby Alianci mieli swoje "tank destroyers" i były to pojazdy, a poza tym nie ma sensu wszystkiego tłumaczyć dosłownie? Już wyjaśniam - przede wszystkim, gdyby to było takie nieważne, to Niemcy nie nadawali by dwóch nazw dla tych pododdziałów. Polskie słownictwo wojskowe jest znacznie uboższe niż niemieckie z czasów II wojny światowej, więc trudno czasami oddać tłumaczeniem, jak daną jednostkę rozumowali Niemcy, ale ujednolicając nazewnictwo wprowadza się niepotrzebny chaos terminologiczny. Bo skoro Panzerjäger nazwiemy 'niszczyciel czołgów', to jak w takim będzie brzmiało tłumaczenie słowa Panzerzerstörer (już o pododdziałach nie wspominając)? Skoro Panzer-Zerstörer-Bataillon różnił się diametralnie od Panzerjäger-Abteilung, zarówno wyposażeniem, jak i wykorzystaniem taktycznym - to także ich różnorodność w nazwie jest wskazana. Według mnie powinno się stosować nazewnictwo kraju, który użytkował dany pojazd (lub pod którym służyła dana jednostka), a najlepiej zostawać przy oryginalnych nazwach, bo wtedy w ogóle nie ma powyższego problemu. Oczywiście jak ktoś chce używać nadal nazwy 'niszczyciel czołgów', to nic się nie stanie, a nawet będzie w większości, ale jeżeli przejdzie na poprawną terminologię, to będzie świadczyło o dużej świadomości historycznej, nawet jeżeli mówimy o słownictwie niemieckim.

• Panzerkorps-Nachrichten-Abteilung - batalion łączności korpusu pancernego
• Panzer-Zerstörer-Bataillon - batalion niszczycieli czołgów 
• Pionier-Bataillon (mot.) - zmotoryzowany batalion pionierów
• Sanitäts-Abteilung - batalion sanitarny
• Sturmgeschütz-Abteilung - dywizjon dział szturmowych
• Sturm-Panzer-Abteilung - dywizjon dział Sturm-Panzer
• schwere Artillerie-Abteilung - ciężki dywizjon artylerii
• schwere Kavallerie-Abteilung - ciężki dywizjon kawalerii
• schwere Panzer-Abteilung - ciężki batalion pancerny
  

Tłumaczenie to także wymaga pewnego wyjaśnienia, gdyż w języku polskim przyjęło się tłumaczyć ten pododdział jako 'batalion czołgów ciężkich', nie zachowując przy tym dyscypliny językowej dla innych jednostek z przedrostkiem 'schwere' i 'leichte' w nazwie oraz tych, mających w nazwie tylko słowo 'Panzer'. Skoro Panzer-Division tłumaczymy jako 'dywizja pancerna', a np. Panzer-Abteilung jako 'batalion pancerny', to dlaczego przy pojawieniu się przedrostka 'schwere' nagle słowo "pancerny" ustępuje słowu "czołg"? Jest to bezsensowne i niekonsekwentne. W przedrostkach tych nie chodzi o to, że to czołgi są "ciężkie", tylko że ten batalion jest "ciężki", a skoro w każdym innym przypadku tłumaczy się słowo 'Panzer' jako "pancerny", to i w tym trzeba zachować tę ciągłość. Tak więc schwere Panzer-Abteilung, to 'ciężki batalion pancerny', tak samo jak schwere Panzerjäger-Abteilung, to 'ciężki batalion łowców czołgów', a leichte Infanterie-Division, to 'lekka dywizja piechoty', a nie 'dywizja piechoty lekkiej'

• schwere Panzerjäger-Abteilung - ciężki batalion łowców czołgów 
• Wirtschafts-Bataillon - batalion gospodarczy 

Heer posiadał także mnóstwo zapasowych jednostek różnych typów, których nie będę wypisywał, bo dotyczą one większości powyższych batalionów.

Jednostki obsługiwała Feldpost - poczta polowa, a bataliony posiadały w swoim składzie różne Kompanien lub Batterien, jak np.: 

• Beute-Panzer-Kompanie - kompania czołgów zdobycznych
• Eisenbahn-Pionier-Kompanien - kompania pionierów kolejowych
• Funker-Kompanie - kompania radiotelegrafistów
• Flak-Kompanie - kompania przeciwlotnicza 
• Infanteriegeschütz-Kompanie - kompania dział piechoty
• MG-Kompanie - kompania karabinów maszynowych
• Panzer-Pionier-Kompanie (G) - kompania pionierów pancernych z lekkim nosicielem ładunków wybuchowych Goliath 
• Panzer-Werkstatt-Kompanie - kompania warsztatowa pojazdów pancernych
• Sanitätskompanie - kompania sanitarna 
• schwere Infanteriegeschütz-Kompanie - ciężka kompania dział piechoty
• Sturmgeschütz-Batterie - bateria dział szturmowych
• Technische-Kompanie - kompania techniczna  
• Werkstatt-Kompanie - kompania warsztatowa 

oraz oczywiście Feldkochherd - kuchnię polową, a także kolumny mostowe - Brückenkolonnen. Żołnierzom przygrywały Musik-Korps lub Musik-Zugen. W całkiem pokaźnej liczbie działały Feldeisenbahnbetriebsamt - polowe kolejowe zakłady wykonawcze mające swoje Abteilungen i Kompanien.

Nad chorymi i rannymi żołnierzami Heer czuwał Heeres-Sanitätsinspekteur - Inspektorat Sanitarny Wojsk Lądowych, któremu podlegały Armee-Feldlazarette, czyli armijne szpitale polowe, Feldlazarette - szpitale polowe oraz Krankenkraftwagenzüge - pociągi sanitarne.

Jeśli chodzi o Waffen-SS (Waffen-Schutzstaffeln), które można przetłumaczyć jako Zbrojne Eskadry Ochronne, to tutaj nie ma większych problemów, bo do wybranych powyżej jednostek operacyjnych wystarczy dodać z przodu "SS-" i już mamy gotowca, np. SS-Panzer-Division - dywizja pancerna SS. Oczywiście i tutaj są wyjątki, bo Waffen-SS posiadała dywizje ochotnicze, na które składały się:

• SS-Freiwilligen-Gebirgs-Division - ochotnicza dywizja górska SS
• SS-Freiwilligen-Grenadier-Division - ochotnicza dywizja grenadierów SS
• SS-Freiwilligen-Kavallerie-Division - ochotnicza dywizja kawalerii SS 
• SS-Freiwilligen-Panzergrenadier-Division - ochotnicza dywizja grenadierów pancernych SS

oraz takie twory jak: 

• Ungarische SS-Sturmjäger Regiment 1 - 1. Węgierski Pułk Strzelców Szturmowych SS
• 33. SS-Grenadier-Ausbildungs und Ersatz-Bataillon - 33. Szkolno-Zapasowy Batalion Grenadierów SS
• SS-Totenkopfverbände - Oddziały "Trupiej Czaszki" zajmujące się służbą wartowniczą w obozach koncentracyjnych 
• SS-Kosaken-Kavallerie-Division - dywizja kawalerii kozackiej SS

Zapraszam na inne części:

• cz. 2 - https://www.dookolarzeszy.pl/2019/11/niemiecko-polski-sownik-pojec-cz-2.html
• cz. 3 - https://www.dookolarzeszy.pl/2019/12/niemiecko-polski-sownik-pojec-cz-3.html
• cz. 4 - https://www.dookolarzeszy.pl/2020/06/niemiecko-polski-sownik-pojec-cz-4.html