Oznakowanie pojazdów dywizji Waffen-SS

Dzisiejszy artykuł bierze pod lupę najczęściej używane oznakowania pojazdów pancernych Waffen-SS z całego okresu II wojny światowej. W formacji tej każda dywizja miała swoje loga oraz emblematy i w większości przypadków można było po takowych zweryfikować przynależność danego pojazdu do jednostki. Czasem te loga zmieniały się mniej lub bardziej, a niektóre dywizje miały ich kilka. 

Zapraszam do zakupu mojej książki pt. Pancerny Kaukaz. Walki Kampfgruppe von Hake na linii Nalczyk-Ordżonikidze jesienią 1942 r. Jest to pierwsze w literaturze opracowanie poświęcone temu tematowi i powstało na bazie oryginalnych niemieckich dokumentów wojennych:
Szczegóły: https://www.dookolarzeszy.pl/2024/07/zapraszam-do-zakupu-mojej-ksiazki-pt.html

Gdy we wrześniu 1939 r. oddziały jeszcze SS-Verfügungstruppe (SS-VT) wzięły udział w ataku na Polskę, to bynajmniej nie przypominały elitarnych jednostek III Rzeszy. Ich początkowe uzbrojenie pancerne można uznać za co najmniej skromne, a składały się na nie sekcje z ośmioma samochodami pancernymi przydzielonymi do pułków: SS-Standarte "Germania", "Der Führer", "Deutschland" i "Leibstandarte Adolf Hitler". 

Samochody pancerne ADGZ wspierające działania SS-Heimwehr Danzig w Wolnym Mieście Gdańsku pomimo wymalowanych run "Sig" - symbolu SS - były tak naprawdę jedynie "wypożyczone" od jednostki policji z Wiednia i w chwili rozwiązania oddziału nie znajdowały się na jej stanie. W połowie września 1939 r. były używane podczas walk o Kępę Oksywską, już bez oznaczeń SS. 

Podczas Kampanii Wrześniowej tak naprawdę jedynym wyznacznikiem tego, czy pojazd należał do Wehrmachtu czy do SS-VT, były tablice rejestracyjne - jeszcze wtedy nie malowano żadnych oznaczeń na pojazdach w standardowym kolorze "Panzergrau" - RAL 7016.  

SdKfz 232 (8x8) z Pułku "Leibstandarte Adolf Hitler" podczas walk w Sochaczewie 16 września 1939 r. z ledwo widocznymi oznaczeniami SS

Źródło: https://hisofweapons.ucoz.ru/publ/germanija/bronetekhnika_vtoroj_mirovoj_vojny/sd_kfz_231_232_8_rad/29-1-0-168

Podczas działań w Europie Zachodniej w 1940 r. jednostki już Waffen-SS zaczęły malować oznaczenia jednostek na pojazdach. Pułk "Leibstandarte Adolf Hitler" malował swoje godło w postaci stylizowanego inicjału LAH, podobnie jak "Totenkopf", który swoją trupią główkę nanosił na pancerze m.in. zdobycznych czołgów Somua S-35 [PzKpfw 35-S 739(f)] i samochodów pancernych Panhard 178 [P 204 (f)]. Białe logo malowano na pancerzu czołowym, tylnym i prawdopodobnie na bokach wież. Fotografie z 1940 r. potwierdzają, iż Dywizja SS "Totenkopf" malowała swój emblemat także na samochodach ciężarowych i osobowych. W SS-Verfügungsdivision (późniejsza "Das Reich") przyjęto praktykę - bo o regulaminowym malowaniu nie można tutaj mówić - nanoszenia na lewy błotnik i tył pojazdu białego numeru oznaczającego kolejny numer danej maszyny w ramach pododdziału, ale malowane były także oznaczenia jednostki w postaci białych symboli taktycznych. 

Na swoich działach szturmowych StuG III Ausf. A Dywizja "LAH" malowała oznaczenia w postaci białych liter, oznaczających poszczególne pojazdy w oddziale. Innym sposobem rozpoznania były nazwy nadawane pojazdom. Dodatkowo na pancerzu czołowym malowano niewielki (około 10 cm) biały okrąg. 

Zdobyczny francuski czołg Souma S-35 [PzKpfw 35-S 739(f)] z wymalowanym logiem Dywizji "Totenkopf" podczas walk na zachodzie w 1940 r. 

Źródło: http://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Bilder/Beutepanzer/Sumoa-1.jpg

Kolejne zmiany w oznaczeniach pojazdów przyniosły: przygotowania do desantu na Wielką Brytanię oraz kampania bałkańska. Krótko po zakończeniu kampanii francuskiej pojazdy, w zasadzie już Brygady "Leibstandarte Adolf Hitler", nosiły oznaczenia białego klucza - symbolu "Leibstandarte" - malowanego białą farbą. Był on umieszczony ukośnie na prawym błotniku. Klucz był także malowany wewnątrz czarnej (rzadziej) lub białej (częściej) tarczy herbowej, którą nanoszono bez wypełnienia wnętrza w postaci cienkiej obwódki. Pojazdy Dywizji SS "Reich" były opatrzone godłem jednostki, czyli "Wolfsangel" - Wilczym Krzyżem, malowanym białą lub żółtą farbą na błotnikach samochodów czy czołgów. Takie malowanie przetrwało do końca wojny, podobnie jak trupia główka Dywizji "Totenkopf". 

Na tym samochodzie sztabowym dobrze widać wczesne logo "Leibstandarte" naniesione na przedni prawy błotnik, zdjęcie wykonano podczas walk w Grecji wiosną 1941 r.

Źródło: https://ww2db.com/images/battle_balkans2.jpg

Podczas Operacji "Barbarossa" 22 czerwca 1941 r. dywizje Waffen-SS zostały rozciągnięte na całej linii. Dywizja "Totenkopf" wyruszyła do ataku z pojazdami opatrzonymi białym godłem, podobnie jak nowo powołana Dywizja Zmotoryzowana SS "Wiking" ze swoim logiem, "Sonnenrad" - Słonecznym Kołem, używanym do końca wojny. Dywizja "Wiking" czasami malowała swoje logo w okalającym je czarnym okręgu lub znajdowało się ono w tarczy herbowej o tym samym kolorze. "Leibstandarte SS Adolf Hitler" zmodyfikowała nieco swoje godło dodając mu wycięcie w górnym prawym rogu tarczy herbowej okalającej "klucz". W 1941 r. w jednostkach Waffen-SS standaryzowano oznaczenia taktyczne, ujednolicając system oznaczeń z Wehrmachtem. 

Bardzo dobrze widoczne logo "Das Reich" - Wolfsangel - naniesione na tył PzKpfw VI Ausf. E "Tiger" o numerze bocznym 332

Źródło: https://www.flamesofwar.com/hobby.aspx?art_id=501

Wraz z przeniesieniem "LSSAH" do Francji w lipcu 1942 r. i nadaniu jej statusu dywizji grenadierów pancernych, zmieniono logo jednostki. Dół tarczy herbowej został zaokrąglony, a po trzech stronach namalowane były liście dębu (w 1943 r. liście te malowano już tylko u dołu tarczy) w związku z tym, iż dowódca dywizji SS-Obergruppenführer Joseph "Sepp" Dietrich został odznaczony Liśćmi Dębu (31 grudnia 1941 r.) do otrzymanego wcześniej Krzyża Rycerskiego Krzyża Żelaznego (4 lipca 1940 r.). 

Ewolucja emblematu 1. Dywizji Pancernej SS "Leibstandarte SS Adolf Hitler" 

Źródło: https://farm7.staticflickr.com/6130/6031461855_cc8b9c8485_b.jpg

PzKpfw IV Ausf. H z Dywizji "LSSAH" z dobrze widocznym emblematem jednostki namalowanym z lewej strony wizjera kierowcy przejeżdża przez Mediolan we wrześniu 1943 r. 

Źródło: https://www.flickr.com/photos/elayh/33687057030/

Dywizja Policyjna SS "Polizei" a potem 4. Dywizja Grenadierów Pancernych SS "Polizei" najczęściej używała, podobnie jak późniejsza "Das Reich", runy Wolfsangel, tyle że obróconej o 270°, które malowano białą farbą na pojazdach.
Również pojazdy pancerne przydzielone do dwóch dywizji górskich SS: SS-Kampfgruppe "Nord" (późniejszej 6. Dywizji Górskiej SS "Nord") i Freiwilligen-Gebirgs-Division (późniejszej 7. Ochotniczej Dywizji Górskiej SS "Prinz Eugen") miały własne loga, które w tej pierwszej malowano na samochodach, a w drugiej - także na pojazdach pancernych (w tym czołgach), które dywizja posiadała od 1943 r. W "Nord" godło jednostki, czyli runa Hagal, malowana była najczęściej białą farbą, a w "Prinz Eugen" runa Odal - najczęściej żółtym kolorem na wieży pojazdu w tarczy herbowej lub okręgu. Jako ciekawostkę warto dodać, iż w dywizji "Prinz Eugen" godło jednostki malowano nie tylko na pojazdach, ale także na osłonach armat, kuchniach polowych, przyczepach, budkach wartowniczych, a nawet na latrynach!

Różne rodzaje malowań emblematów na pojazdach dywizji Waffen-SS

Źródło: http://www.phpshopxml.com/

Kolejne dywizje Waffen-SS tworzone w drugiem okresie wojny, także otrzymywały swoje loga, jednak ich użycie prawdopodobnie nie było już tak powszechne, jak w pierwszym okresie działań zbrojnych. Przeszkodą w weryfikacji tych założeń jest niestety brak wystarczającej dokumentacji fotograficznej, która mogłaby potwierdzić lub obalić tę tezę. Niemniej jednak bazując na tym, co dostępne, można stwierdzić, iż:

• 8. Dywizja Kawalerii SS "Florian Geyer" - emblemat jednostki w tarczy herbowej malowany na biało
• 9. Dywizja Pancerna SS "Hohenstaufen" - emblemat jednostki lub wiatrak w kwadratowej obwódce malowane na biało
• 10. Dywizja Pancerna SS "Frundsberg" - emblemat jednostki w tarczy herbowej lub ukośnie malowana litera "F" w ramce o kształcie równoległoboku malowane na biało
• 11. Dywizja Grenadierów Pancernych SS "Nordland" - emblemat jednostki w okręgu malowane białą lub czarną farbą lub runa "Ger" przyjęta przez dywizję jako własne insygnium
• 12. Dywizja Pancerna SS "Hitlerjugend" - emblemat jednostki w tarczy herbowej z dodanymi u dołu liśćmi dębu malowany na biało
• 16. Dywizja Grenadierów Pancernych SS "Reichsführer SS" - emblemat jednostki w tarczy herbowej malowany na biało lub czarne runy "Sig"
• 17. Dywizja Grenadierów Pancernych SS "Götz von Berlichingen" - emblemat jednostki w tarczy herbowej malowany na biało

powszechnie stosowały swoje loga na pojazdach różnego rodzaju.

Emblematy wszystkich dywizji Waffen-SS

Źródło: https://i.4pcdn.org/pol/1503702227703.jpg

Jeszcze inne oznaczenie posiadały pojazdy należące do I Korpusu Pancernego SS, którego logo -  nawiązując do tego z "LSSAH" - miało dwa skrzyżowane klucze z liśćmi dębu pod spodem tarczy herbowej. Taki sam emblemat był używany przez 101. Batalion Czołgów Ciężkich SS. Malowano je najczęściej białą (czasami na brązowym tle) lub szarą farbą po lewej stronie z przodu pojazdu. Kolejne oznaczenie wniosło powstanie 102. Batalionu Czołgów Ciężkich SS, które za swoje logo obrało "Blitzrune" - Runę Błyskawicy -  malowaną różową farbą z przodu i z tyłu pojazdów. Po raz kolejny bezproblemowa okazała się dywizja "Totenkopf", która zostawiła swoją Trupią Główkę w 103. Batalionie Czołgów Ciężkich SS.

Na tym ocalałym PzKpfw VI Ausf. E "Tiger" o numerze bocznym 221 znajdującym się obecnie w Musée des blindés de Saumur we Francji dobrze widać logo 102. Batalionu Czołgów Ciężkich SS, czyli namalowaną różową farbą "Blitzrune"

Źródło: http://tank-photographs.s3-website-eu-west-1.amazonaws.com/Saumur-tiger-tank-mk1.jpg

Warto wspomnieć o tym, że podczas operacji na Łuku Kurskim Dywizja Grenadierów Pancernych SS "Leibstandarte SS Adolf Hitler", Dywizja Grenadierów Pancernych SS "Das Reich" i Dywizja Grenadierów Pancernych SS "Totenkopf" miały wprowadzone nowe loga prawdopodobnie w celach dezinformacji przeciwnika, bowiem pokrywały się one z oznaczeniami dywizji Heer. Oznaczenia składały się z poziomej "belki" i pionowych "beleczek", lub tylko tych pionowych zgodnych z numeracją dywizji. Tak więc "LSSAH" miała jedną, "Das Reich" dwie, a "Totenkopf"- trzy. Tezę o dezinformacyjnym charakterze takich oznaczeń potwierdza fakt, iż dywizje pancerne Heer, walczące na tym samym odcinku, miały zbliżone loga do tych wspomnianych z Waffen-SS: 11. Dywizja Pancerna miała oznaczenia zbliżone do "Totenkopf", 6. Dywizja Pancerna do "Das Reich", a 7. Dywizja Pancerna miała identyczne logo jak "Leibstandarte". Znaki te były malowane białą farbą na ciemnym tle, albo czarną farbą na tle żółtym. Warto nadmienić, że w "Das Reich" oznaczenia spod Kurska przetrwało aż do zimy 1944 r., a w pozostałych dwóch dywizjach - usunięto je znacznie wcześniej. Co więcej, w okresie istnienia, 8. kompania 2. Pułku Pancernego SS z 2. Dywizji Grenadierów Pancernych SS "Das Reich" używała loga Skaczącego Diabła - "Springender Teufel" - na wieżach swoich czołgów.

Oznaczenie Dywizji "Das Reich" z czasów walk na łuku kurskim wymalowane na PzKpfw VI Ausf. E "Tiger" o numerze bocznym S33 z 3. plutonu 8. kompanii 2. Pułku Pancernego SS

Źródło: https://www.pinterest.co.uk/pin/573786808767879433/

 "Springender Teufel", czyli Skaczący Diabeł był używany przez 8. kompanię 2. Pułku Pancernego SS z Dywizji "Das Reich"

Źródło: http://gmic.co.uk/uploads/post-19-1142792859.jpg

Dywizja "Totenkopf" pod Kurskiem oznaczała swoje czołgi trzema czarnymi lub białymi pionowymi kreskami bez poziomej na dole lub z nią

Źródło: https://www.militaryimages.net/media/tiger-1-of-3-ss-panzer-division-totenkopf.111868/full?d\u003d1521519242