Przewodnik po numeracji niemieckich czołgów

W dzisiejszym artykule chciałbym przedstawić krótki poradnik dotyczący tego, jak rozszyfrowywać cyfrowe oznaczenia na niemieckich czołgach. Nie jest to skomplikowane, a przydaje się do bardziej szczegółowej weryfikacji chociażby pojazdów znajdujących się na jakichś zdjęciach. Warto jednak pamiętać, iż w wielu przypadkach zastosowanie tego systemu będzie niemożliwe, ponieważ niektóre jednostki miały swoje oznaczenia kodowe.

Na początku trzeba powiedzieć coś na temat organizacji niemieckiej dywizji pancernej. Dla ułatwienia można przyjąć, że składała się ona zazwyczaj z jednego pułku pancernego (Panzer-Regiment), którego tworzyły dwa bataliony oznaczone liczbą rzymską (Panzer-Abteilung I oraz Panzer-Abteilung II). Warto dodać, iż początkowym okresie wojny pułków pancernych było przeważnie dwa. 

Te dwa bataliony pancerne tworzyło 8 kompanii - po 4 na batalion (1. Kompanie, 2. Kompanie, 3. Kompanie, 4. Kompanie dla Panzer-Abteilung I oraz 5. Kompanie, 6. Kompanie, 7. Kompanie i 8. Kompanie dla Panzer-Abteilung II). Zdarzało się, że niektóre pułki pancerne miały trzeci batalion, który logicznym ciągiem tworzyły kompanie od 9. do 12, a oznaczenia czołgów w kompaniach od 10 do 12 będą mieć cztery cyfry.

Przechodząc do sedna: 

• pierwsza cyfra była numerem kompanii 
• druga cyfra była numerem plutonu 
• trzecia cyfra była numerem czołgu w plutonie 

Tak oto, dla przykładu, czołg o numerze 413 będzie należał do 4. kompanii 1. plutonu i będzie jego trzecim pojazdem, a sam pluton (Zug) tworzyło w teorii cztery lub pięć czołgów. Jeżeli na końcu trzycyfrowego oznaczenia będzie jedynka, oznacza to, że czołg należy do dowódcy plutonu, np. 231 - 2. kompania 3. plutonu i pierwszy pojazd z plutonu. 

Nieco inaczej oznaczone są pojazdy dowódców kompanii, bo te miały cyfrę "0" w miejsce oznaczenia plutonu, np. 100 - czołg dowódcy 1. kompanii, 102 - drugi czołg z dowództwa 1. kompanii. Rozbijając to na całą kompanię, na przykładzie 1. kompanii:

• 100 i 101 lub 101 i 102 - dowództwo 1. kompanii 
• 111, 112, 113, 114, 115 - czołgi z 1. plutonu 
• 121, 122, 123, 124, 125 - czołgi z 2. plutonu  
• 131, 132, 133, 134, 135 - czołgi z 3. plutonu
• 141, 142, 143, 144, 145 - czołgi z 4. plutonu

Czwarty z kolejności PzKpfw V Ausf. A "Panther" należący do 6. plutonu 8. kompanii 5. Pułku Pancernego SS 5. Dywizji Pancernej SS "Wiking", kwieceń 1944 r.  

Źródło: Wiking - militaria 186

Jeżeli chodzi o dowództwo batalionu, to ich czołgi były oznaczone rzymską cyfrą (określającą dany batalion) i dwoma cyframi arabskimi. Tak oto, np. I01 i I02 będą pojazdami dowódczymi z Panzer-Abteilung I, a II01 i II02 - z Panzer-Abteilung II. Podobnie sprawa wygląda w oznaczeniu pojazdów dowództwa pułku, które zamiast rzymskich cyfr, mają literę "R" - jak "Regiment". Tak więc R01 i R02 (albo R00 i R01) będą czołgami dowództwa pułku.

Drugi PzBfWg V Ausf. A "Panther" z dowództwa II. batalionu 5. Pułku Pancernego SS 5. Dywizji Pancernej SS "Wiking", kwiecień 1944 r. 

Źródło: 4. Dywizja Pancerna 1943/1944 - Militaria 112

Jak widać, nie jest to bynajmniej nic skomplikowanego, dlatego również nieprzyjaciel mógł szybko namierzyć czołgi dowództwa. Z tego powodu często mylnie oznaczano takie pojazdy przydzielając im numery typu: 901 czy 002. Niektóre dywizje, jak 12. Dywizja Pancerna SS "Hitlerjugend", całkowicie zmieniły numeracje swoich czołgów w plutonach, która zaczyna się od cyfry "5". Tak więc dla 2. plutonu 4. kompanii będzie to 425, 426, 427, 428 i 429. Niektóre jednostki miały jeszcze prostsze oznaczenie swoich czołgów, numerując je, np. 301 i 302 dla pojazdów dowódczych, a 303, 304, 305, 306, 307 dla 1. kompanii, itd.

PzBfWg III Ausf. M z dowództwa 2. Pułku Pancernego 7. Dywizji Pancernej, lipiec 1943 r.

Źródło: Panzer Colours VI - militaria 217

Jeszcze inne oddziały, składające się zazwyczaj z PzKpfw VI Ausf. E "Tiger", miały oznaczenia swoich czołgów zaczynające się np. literą "S" (schwere - ciężki), a kończące dwoma cyframi - chociaż tu zaczynają się pewne komplikacje, bo te numery zmieniały się z biegiem czasu, a i struktura oddziału była odmienna. Dla przykładu: 8. kompania 2. Pułku Pancernego SS z Dywizji Grenadierów Pancernych SS "Das Reich" (nazwa myląca, bo gdy tworzoną ją rozkazem z 13 listopada 1942 r., to 2. Pułk Pancerny SS miał tylko sześć kompanii) oznaczała początkowo swoje pojazdy od cyfry 8, a w strukturze miała sześć plutonów (potem zredukowano tę liczbę). Ogólnie 8. kompanię tworzyły cztery mieszane plutony i dwa plutony PzKpfw III. Każdy z plutonów posiadał trzy Tygrysy i jeden PzKpfw III. Przed walkami o Charków w lutym i marcu 1943 r. dowódcy czołgów mieli następującą numerację: 801, 802 - dowództwo kompanii oraz 811, 812, 821, 822, 831, 832, 841, 842 - dowództwo danych plutonów. Przed Operacją "Cytadela" z 5 lipca 1943 r. wprowadzono wcześniej wspomnianą literę "S", a zdarzało się, że - w lutym i marcu 1943 r. - grupy bojowe złożone np. z sześciu Tygrysów, były ponumerowane po prostu od 01 do 06. Tak więc na łuku kurskim można było dostrzec Tygrysy o numerach S13, S22 czy S34, gdzie sztab kompanii tworzyły dwa Tygrysy A01 i A02, a dowództwo kompanii - S01 i S02. W innych przypadkach, jako że Dywizja Grenadierów Pancernych SS "Leibstandarte SS Adolf Hitler" swoją kompanię czołgów ciężkich oznaczyła numerem 13, to pojazdy miały znaczenia czterocyfrowe: 1301 i 1302 dla pojazdów dowódczych i np. 1311, 1312, 1313, 1314, 1315 dla 1. plutonu itd. Dywizja Grenadierów Pancernych SS "Totenkopf" ze swoją 9. kompanią miała oznaczenia takie jak LSSAH, czyli np. 921, 922, 923 i 924  dla pojazdów z 2. plutonu. Dzięki temu łatwo można zweryfikować przynależność np. danego Tygrysa z II Korpusu Pancernego SS do konkretnej dywizji.

PzKpfw VI Ausf. E "Tiger" dowódcy 4. plutonu 8. kompanii 2. Pułku Pancernego SS Dywizji Grenadierów Pancernych SS "Das Reich", marzec 1943 r. 

Źródło: Das Reich - Militaria 221

Po przekształceniu jednostki w 102. Ciężki Batalion Pancerny SS w październiku 1943 r. pojazdy otrzymały nową numerację, która jest już bliższa temu, co było wcześniej, choć czołgi dowodzenia w każdej kompanii miały "4" jako drugą cyfrę, więc były to numery 141, 142, 241, 242, 341 i 342. Czołgi dowództwa batalionu miały numerację 001, 002 i 003. W każdym plutonie znajdowało się jedynie po trzy maszyny, a dowództwo każdej kompanii, jak i batalionu miało zaledwie po jednym Tygrysie. Po kolejnej transformacji w 502. Ciężki Batalion Pancerny SS w lutym 1945 r. i przezbrojeniu się na PzKpfw VI Ausf. B Tiger II numeracja nie uległa znacznym zmianom oprócz tego, że czołg dowódcy batalionu otrzymał numer 555.
Jeszcze inaczej oznaczała swoje Tygrysy np. Dywizja Grenadierów Pancernych "Grossdeutschland", gdzie Pułk Pancerny "Grossdeutschland" dla swojego Panzer-Abteilung III oznaczał je S01 i S02 dla pojazdów dowódcy batalionu, w przypadku 1. kompanii było to A1x dla 1. plutonu, A2x dla 2. plutonu i A3x dla 3. plutonu, a w 2. i 3. kompanii odpowiednio Bxx i Cxx z numeracją taką jak w 1. kompanii.

PzKpfw V Ausf. G "Panther" o numerze bocznym 101 mówi, że jest to czołg z dowództwa 1. kompanii; ten konkretny należy do I. batalionu 4. Pułku Pancernego 2. Dywizji Pancernej

Źródło: Panzer Colours III - militaria 69

Warto jeszcze dodać, że od lipca 1943 r. Panzer-Abteilung I był zazwyczaj wyposażony w PzKpfw V "Panther", a Panzer-Abteilung II - w PzKpfw IV. Tak więc Pantery zwykle nosiły numery zaczynające się od 1 do 4, a "czwórki" - od 5 do 8. Oczywiście, jak w każdym z powyższych aspektów, zdarzały się wyjątki od reguły (np. w 5. Pułku Pancernym SS było odwrotnie). Jako ciekawostkę można dodać, że istnieje zdjęcie Jagdpanzer VI Jagdtiger o numerze bocznym X7  z 1. plutonu 1. kompanii 512. Batalionu Niszczycieli Czołgów.

Nie jest to bynajmniej całkowite wyczerpanie tematu, ale w zamyśle chciałem umieścić tylko najczęściej występujące i regulaminowe oznaczenia, które pozwolą zweryfikować do jakich konkretnie związków taktycznych należy czołg, a jeśli znane jest również przynależność do dywizji, to otrzymujemy pełne informacje o pojeździe. W wielu przypadkach rozszyfrowanie danego czołgu tym systemem będzie niemożliwe. Niektóre jednostki miały własne oznaczenia pojazdów, które znacząco odbiegają od regulaminowych, co komplikuje sprawę i wymaga głębszej analizy, jednak w większości przypadków - będzie to zgodne z tym systemem.

Drugi z kolejności PzKpfw VI Ausf. E "Tiger" o numerze bocznym S32 z 3. plutonu 8. kompanii 2. Pułku Pancernego SS 2. Dywizji Pancernej SS "Das Reich", lipiec 1943 r.

Źródło: https://weaponsandwarfare.com/2016/08/16/prochorovka-12-july-1943/