Dywizja grenadierów pancernych a dywizja pancerna

Różnica pomiędzy dywizją grenadierów pancernych a dywizją pancerną była istotna jeśli chodzi o działania operacyjne. Nie sprowadzała się też tylko do nazwy i tego, że jedna miała czołgi, a druga miała ich mniej albo w ogóle. Różnice te zostaną przedstawione na przykładzie 12. Dywizji Pancernej SS "Hitlerjugend", która początkowo miała być dywizją grenadierów pancernych, ale wraz z rozkazem dowództwa Waffen-SS z 30 października 1943 r. - przemianowano ją na dywizję pancerną.

Na początek zacznijmy od tego, czym jest dywizja. Najprościej ujmując, dywizja jest formacją wojskową liczącą - w przypadku wojsk niemieckich z II wojny światowej - od 10 000 do 30 000 żołnierzy, która składa się przeważanie z pułków i batalionów różnych rodzajów wojsk przeznaczonych do wyznaczonych działań operacyjnych.
Jeśli chodzi o 12. Dywizję Pancerną SS "Hitlerjugend", to jej skład zawdzięczać można z dużym prawdopodobieństwem SS-Gruppenführerowi Gottlobowi Bergerowi - szefowi Głównego Urzędu SS, który swego czasu zarządzał biurem uzupełnień Waffen-SS. Był on odpowiedzialny m.in. za zapewnienie personelu do nowo tworzonej dywizji, we współpracy z Oberkommando der Wehrmacht (OKW) - Naczelnym Dowództwem Wehrmachtu. To prawdopodobnie on wpadł na pomysł, żeby nowa formacja Waffen-SS składała się wyłącznie z ochotników pochodzących z Hitlerjugend, urodzonych w 1926 r. Berger miał przekonać do swojej idei Helmuta Möckela - szefa sztabu Reichsjugendführung - Zarządu Młodzieży Rzeszy. Rozwiązanie to spodobało się również Adolfowi Hitlerowi i ten 10 lutego 1943 r. zaakceptował ów pomysł. Polecenie utworzenia nowej dywizji składającej się z członków Hitlerjugend zostało przekazane 13 lutego 1943 r. szefowi tej formacji Reichsjugenführerowi Arturowi Axmannowi przez SS-Reichsführera Heinricha Himmlera.
24 czerwca 1943 r. Adolf Hitler wydał rozkaz dotyczący sformowania nowej dywizji, a na jego podstawie dowództwo Waffen-SS wydało polecenie "Formowania Dywizji Grenadierów Pancernych SS - Hitlerjugend". W paragrafie 1 rozkazu z Głównego Zarządu Operacyjnego Waffen-SS, dziennika organizacyjnego nr 784/43 można wyczytać, że: Z rozkazu Führera natychmiastowe formowanie Dywizji Grenadierów Pancernych SS Hitlerjugend ma się rozpocząć na terenie poligonu w Beverloo (na północny zachód od Brukseli).
No właśnie, zastanawiające jest, że powołano tę dywizję jako formację grenadierów pancernych, a nie pancerną, ale wytłumaczeniem może być fakt, iż w czasie jej kształtowania dopiero w głowach i na papierze, Waffen-SS nie miała jeszcze pełnoprawnej dywizji pancernej. Jednak w październiku 1943 r. to się zmieniło, bo "Leibstandarte SS Adolf Hitler", "Das Reich", "Totenkopf", "Wiking", "Hohenstaufen" i "Frundsberg" stały się SS-Panzer-Division. Zmiana ta zbiegła się w czasie z wizytą Generalobersta Heinza Guderiana - Głównego Inspektora Wojsk Pancernych w sztabie dywizji "Hitlerjugend". Jej dowódca - SS-Brigadeführer Fritz Witt zasugerował, że skoro siostrzana 1. Dywizja Pancerna SS "Leibstandarte SS Adolf Hitler" się przekształciła, to może i "Hitlerjugend" by przeszła transformację, bo skoro obie mają tworzyć I Korpus Pancerny SS, to mogłyby być używane w taki sam sposób. Prośba ta wkrótce spotkała się z pozytywną reakcją i 30 października 1943 r. dowództwo Waffen-SS wydało rozkaz (dziennik operacyjny nr 1660/43), w którym znalazły się m.in. dwa poniższe paragrafy:

1. Führer rozkazał wprowadzić dodatkowe struktury do Dywizji Grenadierów Pancernych SS Hitlerjugend i przemianował ją na 12. Dywizję Pancerną SS Hitlerjugend
2. Restrukturyzacja ma być przeprowadzona przy użyciu istniejącego personelu, broni i wyposażania. 

Przechodząc do długo wyczekiwanego sedna - dywizja grenadierów pancernych była zorganizowana jako połączona jednostka, zwykle składająca się z sześciu batalionów piechoty, z których jeden był przewożony w pojazdach półgąsienicowych, a reszta - ciężarówkami. Bataliony te tworzyły zazwyczaj dwa pułki - taką samą ilość pułków grenadierów pancernych miały dywizje pancerne. Z założenia wszyscy mieli być przewożeni w półgąsienicowych transporterach opancerzonych, ale niemiecki przemysł nigdy nie zdołał wyprodukować wystarczającej ilości tych pojazdów i nawet do 90% batalionów było przewożonych ciężarówkami. To samo tyczyło się większości oddziałów artylerii, przeciwpancernych i przeciwlotniczych, które w znacznej mierze były wyposażone w sprzęt holowany, a nie samobieżny. W Waffen-SS wyglądało to lepiej niż w Heer, ale i im nie udało się uniknąć braków sprzętowych.

Z tych sześciu batalionów organizowano dwa lub trzy pułki. Dywizja grenadierów pancernych miała na stanie także m.in. batalion czołgów oraz pododdziały rozpoznawcze, artylerii, saperów, przeciwpancerne, przeciwlotnicze i zaopatrzeniowe. Na papierze, dywizja grenadierów pancernych miała o jeden batalion czołgów mniej niż dywizja pancerna, ale za to o dwa bataliony piechoty więcej. Dzięki temu, była prawie tak samo mocna w boju, szczególnie w obronie, co dywizja pancerna. Z racji posiadania większej ilości batalionów czołgów, dywizja pancerna mogła sformować pułk czołgów, czego teoretycznie nie dało się zrobić w dywizji grenadierów pancernych, chociaż np. Dywizja Grenadierów Pancernych "Grossdeutschland" pułk pancerny posiadała. Oprócz tego, struktura dywizji pancernej różniła się od dywizji grenadierów pancernych w następujących, najbardziej istotnych punktach i takie też objęły Dywizję "Hitlerjugend": 

1. Sztab dywizji - brak plutonu korespondentów wojennych 
2. Pułk pancerny - brak kompanii pionierów 
3. Kompania ciężkich dział piechoty zamiast zmotoryzowanej z pojazdami holującymi; w niej dodatkowo działa samobieżne
4. W pułku nie ma kompanii motocyklowej, a w batalionach grenadierów pancernych każda kompania ma dodatkowy pluton z dwoma armatami kalibru 75 mm i trzema kalibru 37 mm
5. W ciężkiej kompanii znajduje się pluton pionierów 
6. Oddział rozpoznawczy - jedna kompania pancerna rozpoznawcza i pojazdy półgąsienicowe zamiast kołowych 
7. Oddział opancerzonych dział szturmowych z 45 działami szturmowymi zamiast 40 
8. Trzy baterie ciężkich samobieżnych haubic polowych zamiast plutonów zmotoryzowanych 
9. Oddział przeciwlotniczy z dodatkowym plutonem reflektorów 
10. Batalion pionierów - kolumna mostowa o konstrukcji stalowej (K) zamiast konstrukcji drewnianej (B)
11. Odział łączności - pancerna kompania łączności zamiast kompanii zmotoryzowanej.

Wraz z postępem wojny dywizje grenadierów pancernych były coraz częściej wyposażane w działa szturmowe zamiast czołgów, które były drogie i czasochłonne w produkcji. W praktyce różnie bywało z tymi ilościami ludzi, sprzętu i wyposażania w dywizjach, tak więc często pułk był tak naprawdę batalionem, batalion - kompanią, a kompanią zazwyczaj pozostawała kompanią, choć zdarzało się, że w rzeczywistości przybierała formę plutonu. Oczywiście miały też miejsce mniejsze lub większe odstępstwa od teoretycznego składu danej dywizji, szczególnie w późniejszej fazie wojny.
12. Dywizja Pancerna SS "Hitlerjugend" już na początku różniła się od tego, co zostało ustalone w rozkazie z 30 października 1943 r. Częściowo było to spowodowane zmianami w systemie dowodzenia, a częściowo decyzjami podjętymi przez dowódcę, SS-Brigadeführera Fritza Witta. W rzeczywistości struktura Dywizji różniła się od oficjalnej w kilku zasadniczych punktach:

• 12. Pułk Czołgów SS - 1. Batalion - brak plutonu przeciwlotniczego z działkami kalibru 20 mm, brak plutonu naprawczego, który zastępuje oddział remontowy w sile bliższej kompanii 
• 12. Pułk Czołgów SS - 2. Batalion - zamiast plutonu działek przeciwlotniczych kalibru 20 mm, pluton samobieżnych, czterolufowych działek kalibru 20 mm na podwoziu PzKpfw IV 
• Pięć kompanii czołgów, w każdej po 17 sztuk PzKpfw IV, zamiast czterech kompanii po 22 sztuk PzKpfw IV 
• 12. Batalion niszczycieli czołgów SS - początkowo jedynie w składzie dwóch kompanii wyposażonych w Jagdpanzer IV, gdyż trzecia kompania otrzymała holowane armaty przeciwpancerne kalibru 75 mm PaK 40, a w bliżej nieokreślonym czasie miała zostać przezbrojona w Jagdpanzer IV 
• 25. Pułk Grenadierów Pancernych SS - otrzymał dodatkową kompanię rozpoznawczą, która miała identyczną organizację jak kompania motocyklowa w dywizji grenadierów pancernych 

Ustalono także numeracje poszczególnych oddziałów 12. Dywizji Pancernej SS "Hitlerjugend" (stan na maj 1944):

• 12. Pułk Czołgów SS 
• 12. Pancerny Batalion Rozpoznawczy SS
• 12. Batalion Niszczycieli Czołgów SS
• 12. Pułk Artylerii Pancernej SS
• 12. Batalion Artylerii Rakietowej SS
• 12. Batalion Artylerii Przeciwlotniczej SS
• 12. Batalion Pionierów Pancernych SS
• 12. Pancerny Batalion Łączności SS
• 12. Grupa Zaopatrzeniowa SS
• 12. Batalion Warsztatowy SS
• 12. Batalion Gospodarczy SS
• 12. Batalion Sanitarny SS
• 12. Batalion Uzupełnień SS
• 25. Pułk Grenadierów Pancernych SS
• 26. Pułk Grenadierów Pancernych SS

Z racji formowania nowej dywizji trzeba było zorganizować na szybko sztab oficerów, którzy mieli nią zarządzać. Z pomocą przyszła "Leibstandarte" z której "pożyczono" żołnierzy w stopniach oficerskich mających teraz zarządzać młodzieżą. Sami ochotnicy przybyli do koszar w Lichterfelde, które należały wcześniej do Leibstandarte", na początku lipca 1943 r., a pod koniec miesiąca było ich już ponad 10 000. Jeśli porównać stan personalny z początku istnienia "Hitlerjugend" jako dywizji pancernej, a tego z przedednia lądowania Aliantów w Normandii, to kształtował się następująco:

1 listopada 1943 r.: 

• oficerowie: 770 
• podoficerowie: 5 567
• szeregowcy: 15 057 

Łącznie: 21 349

6 czerwca 1944 r.:

• oficerowie: 690
• podoficerowie: 4 700
• szeregowcy: 15 618
• oddziały pomocnicze: 1 319 

Łącznie: 22 327

Opóźnienia w budowaniu stanu liczbowego miały swoje odbicie w stanie posiadania broni, pojazdów bojowych, pojazdów silnikowych i innego wyposażenia. Tutaj również można posłużyć się danymi liczbowymi:

1 listopada 1943 r.: 

• Kar98k - wymagane: 15 751, dostępne: 9 040, niedobór: 6 711
• MG 34 i MG 42 - wymagane: 1 605, dostępne: 654, niedobór: 951
• czołgi ogółem - wymagane: 228, dostępne: 10, niedobór: 218 
• transportery opancerzone i rozpoznawcze pojazdy pancerne - wymagane: 314, dostępne: 0, niedobór: 314 
• działa przeciwpancerne PaK 40 - wymagane: 33, dostępne: 16, niedobór: 17 
• inne działa - wymagane: 46, dostępne: 20, niedobór: 26
• samochody - wymagane: 1 102, dostępne: 11, niedobór: 1 091 
• ciężarówki - wymagane: 2 193, dostępne: 10, niedobór: 2 183 

6 czerwca 1944 r.: 

• Kar98k - wymagane: 15 751, dostępne 12 351, niedobór: 3 400
• MG 34 i MG 42 - wymagane: 1 730, dostępne: 1 628, niedobór: 102
• czołgi ogółem - wymagane: 186, dostępne: 148, niedobór: 38
• transportery opancerzone i rozpoznawcze pojazdy pancerne - wymagane: 390, dostępne: 333, niedobór: 57 
• działa przeciwpancerne PaK 40 - wymagane: 24, dostępne: 28, nadwyżka: 4 
• inne działa - wymagane: 47, dostępne: 52, nadwyżka: 5
• samochody - wymagane: 1 007, dostępne: 923, niedobór: 84 
• ciężarówki - wymagane: 2 214, dostępne: 1 834, niedobór: 380 

Przy liczbie pojazdów silnikowych pasowałoby postawić gwiazdkę i wziąć pod uwagę, że 12. Dywizja Pancerna SS "Hitlerjugend" była wyposażona w zdobyczne włoskie ciężarówki. Na początku inwazji Aliantów w Normandii tylko część z nich udało się wymienić na niemieckie. Ogólnie rzecz biorąc twierdzenie, że dywizje Waffen-SS były perfekcyjnie wyposażane w ekwipunek jest niesłuszne, bo brakowało wszystkiego i to właściwie w każdej dywizji. 

Jak pokazały rozwijające się działania wojenne, różnice między dywizją grenadierów pancernych a dywizją pancerną były płynne i często uzbrajano je w zależności od wynikających potrzeb, choć podstawowe rozbieżności były zachowane. Jak pokazał przykład 12. Dywizji Pancernej SS "Hitlerjugend", to niezależnie od formacji operacyjnej jedno było pewne - brakowało sprzętu, wyposażenia i ludzi. Choć "na papierze" stan jednostek mógł się zgadzać, to im późniejszy okres wojny, tym żołnierze wykazywali mniejszą wartość bojową - najbardziej elitarne oddziały z reguły ostatni bój stoczyły na terenach ZSRR, a na wyszkolenie nowych po prostu nie było czasu.

Bohaterowie dzisiejszego artykułu - żołnierze z 12. Dywizji Pancernej SS "Hitlerjugend"

Źródło: https://i1.wp.com/ww2gravestone.com/wp-content/uploads/2016/08/maxresdefault__1471080022_19019.jpg?w=475&ssl=1